مفصل چیست ؟
به محلی که استخوانها در کنار یکدیگر قرار می گیرند مفصل می گویند. مهم ترین کارکرد مفاصل، امکان حرکت است.
مَفصَل یا بندگاه، محل و همچنین وسیله اتصال استخوان با یک یا چند استخوان است. مفصل مجموعهای از عناصر تشریحی است که دو یا چند استخوان مجاور را باهم متصل میسازد و برای حرکت و پشتیبانی استخوانها ساخته شدهاست. گاه به این مجموعه عناصر، دستگاه مفصلی ( Articular system) هم گفته میشود.
مفاصل باعث حرکت استخوان ها در کنار یکدیگر می شوند و این حرکت باعث تغییر شکل اسکلت و به دنبال آن تغییر شکل کل بدن می شود و این تغییر شکل است که به انسان اجازه میدهد تا بتواند روی محیط پیرامون خود تأثیر بگذارد و یا موقعیت خود را در مکان جابه جا کند.
معمولا استخوانها در محل مفصل، قدری حجیم تر می شوند تا سطح تماس آنها با یکدیگر بیشتر شود. این افزایش سطح تماس هم باعث حرکت بهتر و هم پایداری بیشتر به هنگام حرکت می شود.
مفصلها انواع مختلفي دارند اما به طور کلي ميتوان آنها را به دو دسته تقسيم کرد: دسته اول: مفصلهايي که حرکت زياد دارند، يعني دو استخوان ميتوانند در محل اتصال تحرک زيادي داشته باشند، مانند: مفصل آرنج، زانو، مچدستها و پاها. دسته دوم: مفصلهايي که حرکت بسيار مختصري دارند، مانند: مفصلهاي بين مهرهها. ساختمان اين دو نوع مفصل با يکديگر فرق دارد در نتیجه مفاصل با توجه به ساختار و عملکردشان طبقه بندی می شوند. آنها بر حسب عملکرد و نوع حرکت به سه دسته:
- غیر متحرک
- نیمه متحرک
- و متحرک
و از لحاظ ساختمان به سه دسته:
- لیفی
- غضروفی
- و سینوویال
تقسیم می شوند. در این مبحث روی مفاصل متحرک یا سینوویال به دلیل کاربرد فراوان آنها تمرکز می شود.
مفاصل متحرک
بين دو استخوان فاصله کمي وجود دارد که آن را حفره مفصلي مينامند. يک ورقه نازک غضروف مفصلي، سطح مفصلي هر دو استخوان را ميپوشاند.
يک کپسول از بافت همبند خيلي سفت که سطح داخلي آن نرم و لغزان است، مفصل را پوشانده است و رباطهاي متعددي در داخل حفره مفصلي بين دو سر استخوان وجود دارد.
رباط عبارت است از بافت همبند محکمي که دو استخوان را به هم وصل ميکند. رباط و زردپي هر دو از طناب محکمترند. اطراف کپسول مفصلي هم چند رباط قرار گرفته است.
کپسول مفصلي و رباطهاي درون مفصلي و بيرون مفصلي سبب ميشوند که استخوانها محکم به يکديگر بچسبند و از هم جدا نشوند.
مفاصل متحرک به عنوان مفاصل سینوویال شناخته میشوند و می توانند به طور آزادانه حرکت کنند.
در ساختار مفصل، به فاصله کمی که بین دو استخوان وجود دارد حفره مفصلی می گویند. یک ورقه نازک از غضروف مفصلی، سطح مفصلی هر دو استخوان را می پوشاند.
یک کپسول از بافت همبند خیلی سفت که سطح داخلی آن نرم و لغزان است، مفصل را می پوشاند. لیگامنت های متعددی در داخل حفره مفصلی بین دو سر استخوان وجود دارند.
لیگامنت عبارت است از بافت همبند محکمی که دو استخوان را به هم متصل می کند. اطراف کپسول مفصلی نیز چند الیگامنت قرار گرفته است. کپسول مفصلی و لیگامنت های درون و بیرون مفصل سبب می شوند که استخوان ها محکم به یکدیگر بچسبند و از هم جدا نشوند.
انواع مفاصل متحرک در ادامه بررسی می شوند.
-
مفصل مسطح (لغزشی)
این نوع مفاصل دارای دو سطح استخوانی و صاف هستند که در برابر هم قرار می گیرند. این گونه مفاصل، سبب حركاتی مثل سرخوردن و لغزیدن می شوند مانند مفصل بین استخوان های مچ دست و مفاصل کف پایی.
-
مفصل لولايي
در اين نوع مفصل سطوح مفصلي قرقره اي شكل و قرينه يكديگر است. حركت اين نوع مفصل مانند لولاي در بهصورت باز و بسته شدن در يك صفحه حول يك محور صورت ميگيرد مثل مفصل آرنج و انگشتان.
-
مفصل زيني
سطوح اين نوع مفصل مانند زين اسب است و سطوح مقعر هر يك درون هم فرو رفته اند مانند: مفصل مچ با كف دست.
-
مفصل گوي و كاسهاي
سطوح مفصلي در اين نوع مفصل مانند گوي و کاسه است. اين مفصل حول محور خود در جهات مختلف ميچرخد مانند استخوان ران و لگن يا بازو و كتف.